Kim był Tadeusz Rejtan? Poseł, który sprzeciwił się zdradzie
Tadeusz Rejtan, urodzony 20 sierpnia 1742 roku, to postać, której imię na trwałe zapisało się w annałach polskiej historii jako symbol heroicznego oporu. Jego życie, choć zakończone tragicznie 8 sierpnia 1780 roku, stanowi lekcję patriotyzmu i odwagi dla kolejnych pokoleń. Był on posłem województwa nowogródzkiego, który zasiadł w ławach Sejmu Rozbiorowego w Warszawie w 1773 roku. To właśnie podczas tych dramatycznych obrad, w obliczu narastającego zagrożenia utraty niepodległości przez Rzeczpospolitą, Rejtan podjął swój słynny, desperacki sprzeciw. Jego postawa była wyrazem głębokiego przywiązania do ojczyzny i odmowy pogodzenia się z losem, jaki szykowano Polsce. W kontekście historii Polski, Rejtan jawi się jako jeden z ostatnich sprawiedliwych, który w obliczu niewyobrażalnej zdrady narodowej, odważył się przeciwstawić potężnym siłom dążącym do unicestwienia państwa.
Pochodzenie i wczesne lata bohatera
Rodzina Reytanów, do której należał nasz bohater, przybyła do Polski z Prus około 1600 roku i szybko uległa procesowi polonizacji, integrując się z lokalną szlachtą. Ojcem Tadeusza był Dominik Reytan, piastujący godność podkomorzego nowogródzkiego, a matką Teresa z Wołodkowiczów. Ich rodowód świadczy o przynależności do stanu szlacheckiego, który odgrywał kluczową rolę w życiu politycznym Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Majątkiem rodzinnym Rejtanów była Hruszówka, posiadłość położona na terenie obecnej Białorusi. Wychowany w takim środowisku, wśród tradycji szlacheckich i patriotycznych wartości, młody Tadeusz z pewnością chłonął idee wolności i odpowiedzialności za losy ojczyzny. Jego późniejsze działania na Sejm Rozbiorowy były logiczną konsekwencją takiego wychowania i głęboko zakorzenionego poczucia obowiązku wobec państwa.
Tadeusz Rejtan: ostatni sprawiedliwy na Sejm Rozbiorowy
Sejm Rozbiorowy z 1773 roku to jeden z najczarniejszych rozdziałów w historii Polski. W atmosferze zagrożenia i pod presją mocarstw ościennych, miała miejsce ratyfikacja pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej. W tym właśnie historycznym i tragicznym momencie, Tadeusz Rejtan, jako poseł województwa nowogródzkiego, stał się bastionem oporu. Jego postawa była wyrazem desperackiej próby ocalenia ojczyzny przed nieuchronnym upadkiem. W przeciwieństwie do wielu innych posłów, którzy ulegli presji lub byli przekupieni, Rejtan pozostał wierny swoim zasadom i instrukcjom otrzymanym od sejmiku w Nowogródku, nakazującym mu “bronić całości Polski z narażeniem życia i mienia”. Nie dążył on do zwykłego zerwania obrad, lecz do zapewnienia legalności działań, co oznaczało między innymi wybór prawidłowego marszałka. W ten sposób Tadeusz Rejtan stał się symbolem ostatniego, desperackiego zrywu w obronie niepodległości, uosabiając w sobie ideał “ostatniego sprawiedliwego”.
Gest Rejtana – desperacki opór wobec I rozbioru Polski
Najbardziej znanym i symbolicznym momentem w życiu Tadeusza Rejtana jest jego heroiczny sprzeciw wobec zawiązania konfederacji pod przewodnictwem Adama Ponińskiego, której celem było legalne zatwierdzenie I rozbioru Polski. W chwili, gdy większość posłów opuszczała salę obrad, przygotowując się do ratyfikacji haniebnego traktatu, Rejtan podjął radykalne działania. Jego desperacki gest miał na celu uniemożliwienie wyjścia pozostałym posłom z sali sejmowej i tym samym zablokowanie prac nad zatwierdzeniem rozbioru. Był to moment kulminacyjny jego walki o zachowanie suwerenności Rzeczypospolitej.
Liberum veto jako broń w obronie ojczyzny
W realiach XVII i XVIII wieku, liberum veto było potężnym narzędziem, które często prowadziło do paraliżu sejmu i osłabienia państwa. Jednakże w przypadku Tadeusza Rejtana, to właśnie zasada liberum veto stała się ostatnią deską ratunku dla zagrożonej ojczyzny. Jego sprzeciw wobec zawiązania konfederacji, która miała umożliwić zatwierdzenie I rozbioru Polski, jest uznawany za jeden z ostatnich pozytywnych przykładów zastosowania liberum veto. Rejtan nie użył go do własnych celów czy dla własnej korzyści, ale jako ostateczną broń w obronie Rzeczypospolitej. Jego odmowa opuszczenia sali sejmowej, słynne wołanie “Chyba po moim trupie!”, było dramatycznym manifestem sprzeciwu wobec zdrady i próbą zmuszenia innych posłów do refleksji i odpowiedzialności za swoje czyny. Była to próba zatrzymania machiny dziejowej, która nieuchronnie zmierzała ku upadkowi państwa.
Konsekwencje protestu i klęska Sejmu Rozbiorowego
Desperacki opór Tadeusza Rejtana, choć heroiczny, nie zdołał ostatecznie zatrzymać biegu historii. Mimo jego wysiłków i po 36 godzinach spędzonych na sali sejmowej, wyczerpany poseł opuścił ją dopiero po otrzymaniu gwarancji bezpieczeństwa od mocarstw rozbiorczych. Niestety, Sejm Rozbiorowy ratyfikował I rozbiór Polski 30 września 1773 roku, co stanowiło druzgocącą klęskę dla polskich dążeń do niepodległości. Za swój opór Rejtan został zaocznie skazany na kary kryminalne i konfiskatę dóbr, co pokazuje, jak bardzo jego postawa była niewygodna dla stronnictw dążących do podziału Polski. Po sejmie powrócił na Litwę, gdzie jego dalsze losy były naznaczone tragedią. Według tradycji popadł w obłęd i popełnił samobójstwo, prawdopodobnie kalecząc się szkłem, co podkreśla głębokość jego rozpaczy i poczucia klęski w obliczu utraty ojczyzny.
Dziedzictwo Tadeusza Rejtana: symbol patriotyzmu
Postać Tadeusza Rejtana wykracza poza ramy historyczne, stając się trwałym symbolem patriotyzmu i heroicznego oporu wobec niesprawiedliwości. Jego niezłomna postawa w obliczu największego zagrożenia dla państwa polskiego utrwaliła się w świadomości narodowej jako wzór poświęcenia dla ojczyzny. Jego historia jest żywym dowodem na to, że nawet w najtrudniejszych czasach istnieją jednostki gotowe poświęcić wszystko dla wolności i honoru narodu.
Obraz “Rejtan – upadek Polski” i kult bohatera
Jednym z najważniejszych czynników, który przyczynił się do utrwalenia pamięci o Tadeuszu Rejtanie, jest monumentalny obraz Jana Matejki “Rejtan – Upadek Polski”. Namalowane w 1866 roku dzieło przedstawia scenę z Sejmu Rozbiorowego, z Rejtanem w dramatycznej pozie leżącym w drzwiach sali sejmowej, próbującym uniemożliwić wyjście posłom. Obraz ten, pełen emocji i symboliki, stał się wizualnym manifestem oporu i ubolewania nad utratą niepodległości. Matejko uwiecznił Rejtana jako uosobienie narodowej tragedii i jednocześnie jako symbol nieustępliwej walki. Od tego czasu kult jego postaci zaczął się rozpowszechniać w Polsce, czyniąc go bohaterem narodowym i wzorem patriotyzmu. Jego postawa była inspiracją dla wielu twórców, w tym pisarzy i muzyków, takich jak Jacek Kaczmarski czy Józef Szujski, którzy poświęcili mu swoje dzieła literackie i muzyczne, podtrzymując pamięć o jego heroizmie.
Miejsca pamięci i współczesne wyzwania
Pamięć o Tadeuszu Rejtanie żyje nie tylko w dziełach sztuki i literaturze, ale także w miejscach związanych z jego życiem i działalnością. Kaplica i dwór w Hruszówce, jego rodzinna posiadłość, stanowią ważne punkty na mapie pamięci narodowej. Niestety, te miejsca, będące świadectwem historii, często niszczeją lub są wystawione na sprzedaż, co stanowi wyzwanie dla ochrony dziedzictwa narodowego. Obok Hruszówki, inne miejsca pamięci, takie jak tablice pamiątkowe, choćby ta tymczasowo umieszczona w kościele w Lachowiczach, przypominają o jego zasługach. Krajoznawcy apelują o pomoc w odbudowie kaplicy Rejtanów, podkreślając potrzebę zachowania tych świadectw dla przyszłych pokoleń. Mimo że Rejtan jest uznawany za bohatera narodowego, jego dziedzictwo wymaga ciągłej troski i pielęgnowania, aby nie zostało zapomniane w natłoku współczesnych wydarzeń.
Zapomniany bohater? Walka o przywrócenie pamięci o Rejtanie
Mimo że Tadeusz Rejtan na zawsze zapisał się w historii Polski jako symbol patriotyzmu i heroicznego oporu, współczesne społeczeństwo często zmaga się z wyzwaniem utrzymania żywej pamięci o takich postaciach. W obliczu dynamicznych zmian i natłoku informacji, istnieje ryzyko, że dokonania i poświęcenie dawnych bohaterów mogą ulec zapomnieniu. Walka o przywrócenie i utrwalenie pamięci o Rejtanie jest nieustannym procesem, wymagającym zaangażowania zarówno instytucji, jak i pojedynczych obywateli.
Próby zidentyfikowania jego szczątków, podjęte w 1930 roku, choć nie przyniosły jednoznacznych wyników, świadczą o wciąż żywym zainteresowaniu postacią Rejtana. Działania muzeów, szkół, a także inicjatywy oddolne, takie jak apele o odbudowę miejsc pamięci, są kluczowe w procesie przypominania o jego dziedzictwie. Nazwanie jego imieniem szkół i innych instytucji jest jednym ze sposobów na przekazanie jego wartości młodszym pokoleniom. Jego gest jest symbolem oporu wobec niesprawiedliwości i zdrady narodowej, a przypominanie o nim jest istotne dla kształtowania postaw obywatelskich i patriotycznych. Pomimo upływu lat, historia Tadeusza Rejtana nadal stanowi ważną lekcję o cenie wolności i odpowiedzialności za losy ojczyzny, a jego postać zasługuje na trwałe miejsce w świadomości narodowej.
Cześć! Nazywam się Gabriela Adamkiewicz i od ponad 10 lat zajmuję się tworzeniem treści, z czego od 5 lat piszę blogowe artykuły. Pisanie to dla mnie coś więcej niż praca – to moja pasja, która pozwala mi dzielić się wiedzą, inspirować innych i poruszać ważne tematy
