Co to cyberprzemoc? Definicja i podstawowe formy
Cyberprzemoc, znana również pod angielskim terminem cyberbullying, cybermobbing czy agresja elektroniczna, to zjawisko, które pojawiło się wraz z dynamicznym rozwojem technologii cyfrowych na przełomie XX i XXI wieku. W swojej istocie jest to forma przemocy polegająca na nękaniu, zastraszaniu, wyśmiewaniu lub prześladowaniu innych osób z wykorzystaniem Internetu oraz różnorodnych narzędzi elektronicznych, takich jak telefony komórkowe (SMSy, MMSy), poczta elektroniczna, fora internetowe, komunikatory czy media społecznościowe. W przeciwieństwie do tradycyjnej przemocy, cyberprzemoc często charakteryzuje się anonimowością sprawców, którzy mogą działać pod pseudonimami, co potęguje poczucie bezkarności i ułatwia agresywne zachowania. Skutki takiej agresji mogą być niezwykle dotkliwe, a materiały kompromitujące, raz udostępnione w sieci, mogą być błyskawicznie dostępne dla szerokiego grona odbiorców i pozostawać w przestrzeni cyfrowej na zawsze, stanowiąc trwałe zagrożenie dla ofiary.
Cyberbullying – nękanie w sieci: czym jest?
Cyberbullying, czyli nękanie w sieci, to specyficzna odmiana cyberprzemocy, która koncentruje się na powtarzalnym i celowym nękaniu lub zastraszaniu konkretnej osoby za pomocą narzędzi elektronicznych. Może przyjmować różne formy, od rozsyłania plotek, fałszywych informacji, po tworzenie fałszywych profili lub grup ośmieszających daną osobę w mediach społecznościowych. Istotą cyberbullyingu jest systematyczność działań sprawcy oraz intencja wyrządzenia krzywdy, cierpienia lub upokorzenia ofiary. Często sprawcy działają w grupie, co potęguje poczucie osamotnienia i bezradności u osoby prześladowanej. Nękanie w sieci może przybierać formę udostępniania prywatnych zdjęć lub filmów bez zgody, publikowania poniżających komentarzy pod postami, wysyłania obraźliwych wiadomości tekstowych lub e-maili, a także tzw. floodu, czyli zasypywania ofiary masową liczbą wiadomości.
Agresja w internecie – skąd się bierze cyberprzemoc?
Agresja w internecie, będąca podłożem cyberprzemocy, bierze się z kilku kluczowych czynników. Jednym z najważniejszych jest anonimowość w sieci, która ułatwia sprawcom wyrażanie opinii, które w realnym świecie mogliby uznać za nieodpowiednie lub krzywdzące. Poczucie bezkarności, wynikające z możliwości ukrycia swojej tożsamości za pseudonimem, sprzyja eskalacji agresywnych zachowań. Kolejnym istotnym elementem jest niewłaściwe odbieranie intencji innych osób w świecie cyfrowym. Brak kontaktu wzrokowego, mowy ciała i tonu głosu, które są kluczowe w komunikacji międzyludzkiej, może prowadzić do błędnych interpretacji, prowokując konflikty i eskalując je do poziomu agresji. Dodatkowo, dynamika mediów społecznościowych, gdzie treści rozprzestrzeniają się błyskawicznie, może skłaniać do publikowania krzywdzących komentarzy czy materiałów w pogoni za popularnością lub w ramach grupowej presji.
Skutki cyberprzemocy: zagrożenia dla ofiar i sprawców
Skutki cyberprzemocy mogą być bardzo poważne i długofalowe, dotykając zarówno bezpośrednie ofiary, jak i samych sprawców. Dla osób doświadczających nękania w sieci, zagrożenia często manifestują się w sferze psychicznej, prowadząc do obniżonego nastroju, lęku, nerwic, a w skrajnych przypadkach nawet myśli samobójczych. Poczucie bezradności, wstydu i izolacji sprawia, że dzieci i młodzież, które są szczególnie narażone na cyberprzemoc ze względu na nierozwinięte mechanizmy obronne, często mają trudności z otwarta rozmową o problemie z rodzicami czy innymi zaufanymi dorosłymi.
Długofalowe konsekwencje cyberprzemocy
Długofalowe konsekwencje cyberprzemocy mogą mieć trwały wpływ na życie zarówno ofiar, jak i sprawców. U ofiar mogą pojawić się problemy psychosomatyczne, takie jak bóle głowy, brzucha czy problemy ze snem, będące fizycznym wyrazem chronicznego stresu i lęku. Depresja i stany lękowe mogą utrzymywać się przez lata, wpływając na zdolność nawiązywania relacji, naukę i ogólne funkcjonowanie społeczne. W przypadku sprawców, utrwalanie agresywnych zachowań i obniżone poczucie odpowiedzialności za własne czyny mogą prowadzić do problemów z prawem w przyszłości oraz trudności w budowaniu zdrowych relacji interpersonalnych. Prześladowanie w internecie jest niebezpieczne również dlatego, że materiały kompromitujące mogą być szybko dostępne dla wielu osób i pozostawać w sieci na zawsze, stanowiąc ciągłe przypomnienie traumatycznego doświadczenia.
Problemy psychiczne ofiar i utrwalone zachowania sprawców
Problemy psychiczne ofiar cyberprzemocy są często głębokie i wielowymiarowe. Oprócz wspomnianych stanów lękowych i depresji, ofiary mogą doświadczać obniżonej samooceny, poczucia beznadziei i izolacji społecznej. Ciągłe narażenie na negatywne komentarze i ataki może prowadzić do rozwoju zaburzeń odżywiania, problemów z koncentracją i trudności w nauce. W wielu przypadkach, dzieci i młodzież, które doświadczyły cyberprzemocy, zamykają się w sobie, tracąc zaufanie do rówieśników i dorosłych. Z drugiej strony, sprawcy cyberprzemocy, poprzez swoje działania, mogą utrwalać agresywne wzorce zachowań, co w przyszłości może manifestować się w innych formach przemocy lub antyspołecznych postawach. Brak konsekwencji i pochwała ze strony grupy mogą dodatkowo wzmacniać takie zachowania, prowadząc do obniżonego poczucia odpowiedzialności za własne czyny i brak empatii wobec innych.
Jak sobie radzić z cyberprzemocą i kto może pomóc?
Radzenie sobie z cyberprzemocą wymaga świadomości zagrożeń, odpowiednich reakcji oraz wiedzy, gdzie szukać wsparcia. Kluczowe jest, aby osoby doświadczające nękania w sieci nie pozostawały same z problemem. Wiele instytucji i osób może zaoferować pomoc, od rodziców i nauczycieli, po specjalistyczne organizacje i służby. Ważne jest również, abyśmy jako społeczeństwo byli świadomi roli świadka w przeciwdziałaniu cyberprzemocy – odpowiednia reakcja lub zgłoszenie sytuacji zaufanym dorosłym może znacząco złagodzić skutki agresji.
Odpowiedzialność prawna sprawców cyberprzemocy
Sprawcy cyberprzemocy ponoszą odpowiedzialność prawną za swoje czyny. W Polsce, od czerwca 2011 roku, cyberprzemoc oraz stalking są czynami zabronionymi na mocy art. 190a Kodeksu karnego. Oznacza to, że osoby dopuszczające się nękania, zastraszania lub podszywania się pod inne osoby w internecie mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej. Ponadto, sprawcy mogą być ścigani na podstawie przepisów dotyczących zniesławienia (art. 212 k.k.) i zniewagi (art. 216 k.k.), a także bezprawnego uzyskania informacji (art. 267 k.k.). Oprócz odpowiedzialności karnej, osoba poszkodowana w wyniku cyberprzemocy może dochodzić swoich praw na drodze cywilnej, na przykład wnosząc o naruszenie dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c.), co może wiązać się z koniecznością zapłaty odszkodowania lub zadośćuczynienia. W przypadku czynów popełnionych przez osoby nieletnie, działania prawne realizują ich rodzice lub opiekunowie prawni.
Rola rodziców i szkoły w przeciwdziałaniu cyberprzemocy
Rola rodziców i szkoły w przeciwdziałaniu cyberprzemocy jest nieoceniona. Rodzice powinni uświadamiać dzieci o zagrożeniach w sieci, uczyć ich zasad bezpiecznego korzystania z internetu i mediów społecznościowych oraz zachęcać do otwartej rozmowy o wszelkich problemach, które napotkają online. Ważne jest, aby rodzice byli świadomi aktywności swoich dzieci w sieci i potrafili rozpoznać sygnały ostrzegawcze świadczące o doświadczaniu cyberprzemocy. Szkoła natomiast odgrywa kluczową rolę w edukacji na temat bezpieczeństwa w internecie, promując pozytywne zachowania online i tworząc środowisko, w którym uczniowie czują się bezpiecznie, aby zgłaszać wszelkie incydenty. Nauczyciele mogą organizować warsztaty, lekcje wychowawcze i kampanie informacyjne dotyczące cyberprzemocy, a także reagować na zgłoszenia uczniów i współpracować z rodzicami w celu rozwiązania problemu. Komunikacja między szkołą a domem jest fundamentem skutecznego przeciwdziałania temu zjawisku.
Gdzie szukać pomocy w przypadku cyberprzemocy?
W przypadku doświadczenia cyberprzemocy, istnieje wiele miejsc, gdzie można szukać pomocy. Najbliżsi, czyli rodzice, opiekunowie lub nauczyciele, często są pierwszymi osobami, do których warto się zwrócić. Warto również pamiętać o istnieniu telefonów zaufania, które oferują anonimowe wsparcie psychologiczne i poradnictwo w sytuacjach kryzysowych. W Polsce działają specjalistyczne serwisy internetowe, takie jak Dyżurnet.pl, które umożliwiają zgłaszanie nielegalnych lub szkodliwych treści w internecie. Incydenty naruszające bezpieczeństwo w sieci można również zgłaszać do CSIRT NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa – Państwowy Instytut Badawczy). Ponadto, platformy mediów społecznościowych, takie jak Facebook, Instagram, TikTok czy Twitter, oferują narzędzia do zgłaszania nadużyć, blokowania użytkowników i zarządzania ustawieniami prywatności, co stanowi ważny element ochrony użytkowników.
Zabezpieczanie dowodów i zgłaszanie incydentów
Kluczowym krokiem w radzeniu sobie z cyberprzemocą jest zabezpieczenie dowodów na jej występowanie. Zaleca się robienie zrzutów ekranu (screenshotów) przedstawiających obraźliwe wiadomości, komentarze, posty lub profile. Należy również zachować wszelkie e-maile, zapisy rozmów z komunikatorów czy inne materiały, które mogą stanowić dowód nękania. Po zabezpieczeniu dowodów, należy podjąć kroki w celu zgłoszenia incydentu. W pierwszej kolejności można powiadomić administratora serwisu lub platformy mediów społecznościowych, na której doszło do naruszenia. Jeśli to możliwe i bezpieczne, można również spróbować skontaktować się ze sprawcą, choć często nie jest to zalecane ze względu na potencjalne pogorszenie sytuacji. W przypadku poważniejszych naruszeń, należy poinformować szkołę, a w skrajnych przypadkach zgłosić sprawę na policję. Dokumentowanie każdego etapu i posiadanie dowodów jest niezbędne do skutecznego dochodzenia swoich praw.
Cześć! Nazywam się Gabriela Adamkiewicz i od ponad 10 lat zajmuję się tworzeniem treści, z czego od 5 lat piszę blogowe artykuły. Pisanie to dla mnie coś więcej niż praca – to moja pasja, która pozwala mi dzielić się wiedzą, inspirować innych i poruszać ważne tematy